De monetaire innovatie van Napoleon Bonaparte

Bij de naam Napoleon denken de meeste mensen gelijk aan zijn indrukwekkende overwinningen op het slagveld. Natuurlijk, zijn bedrevenheid als generaal en keizer is legendarisch. Maar er is zoveel meer dat hem groots maakte, aspecten die vaak vergeten worden. Een keizerrijk zo groot als Napoleon’s Frankrijk kan niet overleven op militaire kracht. Vroeg of laat stopt de stroom aan oorlogsbuit. Het volk verliest de wil om door te vechten. Wat dan? Een goed keizer bouwt zijn rijk met het voeren van oorlog. Een groots keizer brengt vrede naar zijn keizerrijk. En Napoleon was een van de grootste. Zijn invloed is vandaag de dag nog steeds te zien. Onze infrastructuur en juridische systeem is voor een groot deel ontsprongen uit het hoofd van Napoleon. Ook was Frankrijk na een periode van chaos in erbarmelijke financiële staat. Totdat Napoleon zich er mee ging bemoeien.

Een land in depressie

De waarde van geld was onder Lodewijk XVI gekelderd. Het volk moest met kruiwagens gevuld met franken brood kopen (vergelijkbaar met de situatie in Duitsland vlak voor de Tweede Wereldoorlog). De Franse Revolutie maakte de hele situatie alleen nog maar erger. De frank werd vervangen door een nieuw soort papieren geld, de ‘assignat’. De inflatie schoot nog verder omhoog, wat de Franse Staa dieper in de schulden dreef. Ambtenaren en soldaten kregen maandenlang niet betaald. Het volk was arm en hongerig. Kort na de Revolutie stonden ze weer klaar om in opstand te komen. Gelukkig greep Napoleon in. Hij creërde twee nieuwe overheidsorganen: een ministerie van Financiën en een Staatskas. De vorige regering van Frankrijk was gelukkig al begonnen met het terugroepen van de assignaten en het herintroduceren van de frank. Onder Napoleon was deze verandering voltooid. Het volk had weer een betrouwbare valuta.

De strijd tegen corruptie

De valuta was gered, maar de financiële staat van het rijk was nog steeds een zooitje. Frankrijk had een schamele kas van 167,000 frank, de staatsschuld bedroeg maar liefst 474 miljoen frank. Er moest geld komen, en snel! Napoleon begon een nationale loterij (goed voor 9 miljoen franc), en sloot nieuwe leningen af bij bankiers voor nog eens 3 miljoen franc. De volgende stap was het aanpakken van het ongeorganiseerde belastingsysteem. Voorheen waren belastinginners gewone burgers die het als bijbaan deden. Zij verspilden hun tijd niet aan administratie, met als gevolg dat ze grote hoeveelheden geld in eigen zak konden steken. Voordat het belastingsgeld bij de regering terechtkwam, was het grootste gedeelte in rook opgegaan..

De oplossing? Napoleon bedacht een nieuw systeem voor het innen van belasting. Een team van 840 professionele belastinginners kregen de taak om de belasting te heffen en innen. Zij kregen hiervoor een riant salaris, corruptie werd snel in de kiem gesmoord. Ook introduceerde hij een vorm van accijns: de prijzen van wijn, speelkaarten, koetsen, zout en tabak werden langzaam verhoogd om de staatskas te vullen. Napoleon bedacht ook een leuke actie: het mooiste plein in Parijs zou vernoemd worden naar het départment dat als eerste zijn belastingen volledig betaalde. Het plan slaagde: zijn nieuwe belastinginners haalde 660 miljoen frank op, 185 miljoen meer dan zijn voorganger enkele jaren eerder. Het plein werd de Place des Vosges genoemd. Met de inkomsten uit belastingen kocht de regering massaal brood en gaf het aan de armen. Niemand hoefde meer honger te hebben in Napoleon’s Frankrijk.

Een centrale bank

Frankrijk was een land dat voorheen gekenmerkt was door decentraal wanbestuur. Het financiële systeem moest gecentraliseerd worden. Hiervoor werd op 13 februari 1800 de Franse Nationale Bank in het leven geroepen, de eerste van zijn soort. Het moest klaar zijn met de absurde rentepercentages van soms wel 30 procent. Napoleon walgde van deze criminele hebberigheid van particuliere banken. Hij besloot het jaarlijkse dividend van zijn bank te begrenzen tot 6 procent, en de staatsschuld te beperken tot slechts 8 miljoen frank. De balans van zijn nieuwe bank moest jaarlijks in orde zijn, en de uitgaven van ministeriën werden tot op de kleinste details uitgeplozen. Onder Napoleon was er geen ruimte voor financiële misstanden!. Zijn model voor centraal bankieren werd het model voor veel landen.

De grote verspreiding van het decimale stelsel

Al sinds de 16e eeuw waren er wetenschappers en staatshoofden die het idee hadden om een wereldwijd muntenstelsel in te voeren, om de onderlinge handel en communicatie tussen landen te verbeteren. Pas aan het einde van de 18e eeuw werd deze door landen in gebruik genomen. De Verenigde Staten begonnen hier in 1792 al mee, in 1795 volgde de Franse Revolutionaire regering. 1 franc werd 100 centiem, net zoals 1 dollar 100 cent was. Het werd echter pas een wereldwijd begrip toen Napoleon het in zijn gehele keizerrijk oplegde. Ook werd het metrieke stelsel officieel in gebruik genomen in Frankrijk. Tegenwoordig zijn het de vooruitstrevende Verenigde Staten die hier als een van de weinigen nog niet op zijn overgestapt.

De iconische ‘Napoleon’ munt

In 1803 werd de eerste gouden 20 Francs gelanceerd. Het Franse publiek noemde deze munt een Napoléon, omdat het portret van Napoleon er op stond. Tot 1914 heetten alle gouden munten van 20 Francs ‘Napoléons’, een langdurig eerbetoon aan het genie van de eerste Franse Keizer. De Franse gouden 20 Francs bleef de hele Gouden Eeuw de belangrijkste gouden munt op het Europese Continent. Onder andere als voorbeeldmunt voor de belangrijkste monetaire unie van zijn, en wellicht zelfs aller tijden, de Latijnse Muntunie van 1865. Gedurende de hele Gouden Eeuw was de 20 Francs Napoléon, samen met de Britse Soeverein en de Amerikaanse Eagle, de belangrijkste munt ter wereld. Nog steeds is de standaard voor gouden munten gebaseerd op deze iconische munt van 21 millimeter in diameter. De munt is zeer gewild onder verzamelaars, en terecht.

Het resultaat van Napoleon’s inspanningen? De frank was nog nooit zo sterk en inflatie werd tot een halt geroepen. De kosten van levensonderhoud voor het volk bleef stabiel en betaalbaar, armoede werd geminimaliseerd. De astronomische staatsschuld was binnen een jaar terugbetaald en de regering had voor het eerst sinds 1738 een balans op de begroting. Napoleon creeërde een Frankrijk dat wereldwijde invloed uitoefende, een invloed die nog steeds te zien is. Een bijzondere man, met een bijzondere nalatenschap. Zoals de Noorse hoogleraar in de munt-en penningkunde S.H. Gullbekk opmerkt in zijn boek “Money that changed the world”: “Geen andere familie dan de Bonapartes heeft een grotere stempel gedrukt op het Europese muntwezen”.