Jezus en de Byzantijnen: de eerste verschijning van Christus in de numismatiek

Wanneer kunt u een voorwerp uit de 10de eeuw in uw hand houden? Dat kan vrijwel alleen maar met een munt. Munten uit deze periode zijn echter enorm schaars. Daarom prijs ik mij extra gelukkig dat wij de hand hebben weten te leggen op munten die zijn geslagen tussen 1059 en 1067 na Chr.: een gouden Scyphaat. De Scyphaat is een bijzondere munt in de numismatiek. Het was de eerste munt waar Jezus Christus op de voorzijde verscheen, in 692. Vandaag heb ik het over een Scyphaat die iets later verscheen, de gouden munt van de Byzantijnse Keizer Constantijn X.

De gouden scyphaat

Tegenwoordig is het geen groot nieuws meer als het portret van Jezus op een munt verschijnt, maar in de Middeleeuwen was dat zeker niet het geval. De conventie was dat alleen de heerser van het land op de munt mocht staan. Voor zover onze numismaten hebben kunnen achterhalen was de eerste keer dat Jezus op een munt werd geslagen in het jaar 692, op de Byzantijnse Scyphaat van Keizer Justinianus II. De wereld was geschokt. Desondanks zou het gebruik door de jaren heen langzaam toenemen.

Keizer Constantijn X Doukas van Byzantium

De Scyphaat waar ik het vandaag over wil hebben is een prachtige gouden munt, en is met de hand geslagen. Deze munt stamt uit de tijd van de Oost Romeinse Keizer Constantijn X (1006-1067). Hij regeerde van 1059 tot zijn dood in 1067 over het restant van het Romeinse rijk.

Het ontwerp van de Scyphaat 1059-1067

De munt heeft de typische holle vorm die een Scyphaat kenmerkt, ook wel schoteltjesgeld genoemd. De Schyphaat stond ook wel bekend als een histamenon nomisma. Nomisma is het Griekse woord voor munt of geld. Histamenon nomisma betekent dus een munt met de waarde van een histamenon. De histamenon verving rond 960 de vroegere Solidus, die al jaren zijn waarde (en dus status) aan het verliezen was.

Op de voorzijde van de Scyphaat die wij hebben bemachtigd zie je een zittende Christus Pantokrator, de ‘heerser over het al’, met een aureool boven zijn hoofd. De keerzijde toont de gekroonde Keizer Constantinus X met de wereldbol met een kruis erop in zijn linkerhand. In zijn rechterhand houdt hij een labarum, een staf die het symbool is van de kruisiging van Christus. De doorsnede van de munt is 26 mm.